2. Szachy pojawiły się w Europie w IX wieku. 3. Pierwsze turnieje szachowe organizowane były w Europie pod koniec XVI wieku. 4. Pierwsze międzynarodowe zawody zorganizowane zostały w Londynie w 1851 roku. 5. Wyliczono, że najdłuższa możliwa partia szachowa prowadząca do wygranej teoretycznie może mieć aż 5949 posunięć. 6.

Pojęcie Wyjaśnienie bierki szachoweBierki szachowe- w szachy gra się bierkami. Są to figury i piony. Na początku gry na szachownicy znajdują się 32 bierki. 16 bierek białych i tyle samo czarnych. Każda strona ma do dyspozycji: 1 króla, 1 hetmana, 2 gońce, 2 skoczki, 2 wieże, 8 szachy rozgrywa się na szachownicy, kwadratowej planszy podzielonej na 64 kwadratowe pola (osiem na osiem) o dwóch naprzemiennych kolorach, podobna do warcabnicy używanej w warcabach (FIDE 2008). Bez względu na rzeczywisty kolor pól jaśniejsze nazywa się białymi (bądź jasnymi), zaś ciemniejsze określa się jako czarne (lub ciemne). Umowne są też nazwy graczy oraz jego bierek: jaśniejsze bierki nazywane są białymi, ciemniejsze bierki z kolei noszą nazwę czarnych; z tego względu gracza posługującego się białymi bierkami nazywa się „białymi”, a gracza korzystającego z czarnych bierek – „czarnymi”. Szachownicę ustawia się tak, by w lewym dolnym rogu planszy znajdowało się czarne pole (stąd w prawym dolnym musi znajdować się białe). Każdy gracz dysponuje szesnastoma bierkami:figury szachoweFigury szachowe- bierki dzielimy na piony i figury. W skład figur wchodzą : król, hetman, goniec, skoczek, wieża. Każda strona posiada na początku partii: 1 króla, 1 hetmana, 2 gońce, 2 skoczki, 2 wieże. pion (pionek) Pion (pionek) – najsłabsza i zarazem najmniejsza bierka w szachach. Każdy z graczy rozpoczyna grę z ośmioma pionami na swojej drugiej linii. Według notacji algebraicznej piony białych znajdują się na polach a2, b2, c2, ..., h2, piony czarnych na a7, b7, c7, ..., h7. pion nie może zbić bierki przeciwnika na polu, na które mógłby wejść w jednym ruchu. Dowolna bierka (własna lub przeciwnika) stojąca przed pionem blokuje jego ruch. Pion bije na ukos, jedno pole do przodu po lewej lub prawej jego stronie. bicie w przelocieBicie w przelocie- jeśli gracz A wykona ruch pionem o dwa pola, zaś gracz B ma piona w piątym, patrząc z jego perspektywy, rzędzie i sąsiadującej kolumnie, to pion gracza B może zbić piona gracza A tak, jak gdyby wykonał on posunięcie o jedno pole. Bicie to można wykonać tylko w ruchu bezpośrednio po ruchu pionem o dwa pola. W przykładzie obok: jeśli biały pion wykona posunięcie z a2 na a4, to czarny pion na b4 może zbić go en passant (w przelocie) kończąc swe posunięcie na polu a3. promocja pionaPromocja piona- jeśli pion osiągnie ósmy rząd, to wówczas jest on promowany (zamieniany) na hetmana, wieżę, gońca lub skoczka tego samego koloru, przy czym wybór zależy od gracza (zwykle jest to hetman). Wybór nie ogranicza się do poprzednio zbitych bierek, stąd teoretycznie możliwe jest posiadanie przez gracza do dziewięciu hetmanów oraz co najwyżej dziesięciu wież, gońców lub skoczków (o ile tylko wszystkie piony będą promowane i żadna z figur danego rodzaju nie zostanie zbita). W przypadku braku potrzebnej bierki gracz powinien wezwać sędziego, aby ten ją dostarczyłzasady gry w szachyZasady gry w szachy – prawidła regulujące sposób rozgrywania partii szachów. Choć pochodzenie gry nie zostało dokładnie wyjaśnione, to współczesne zasady ukształtowały się w Średniowieczu. Ewoluowały one do początków XIX wieku, kiedy to osiągnęły właściwie swą bieżącą postać. W zależności od miejsca zasady gry różniły się od siebie, współcześnie za przepisy gry odpowiada Międzynarodowa Federacja Szachowa. Przepisy te mogą się różnić w przypadku różnych wariantów gry, np. dla szachów szybkich, błyskawicznych czy bierekRozstawienie bierek- na początku gry bierki rozmieszczone są jak na diagramie obok. Drugi rząd od strony gracza mieści osiem pionów; rząd najbliższy graczowi zawiera pozostałe bierki nazywane figurami: wieże znajdują się w narożnikach planszy, skoczki sąsiadują z wieżami od strony wewnętrznej, gońce umieszcza się obok skoczków po ich wewnętrznej stronie, hetmana rozstawia się na jednym ze środkowych pól – tym, które ma kolor zgodny z kolorem gracza: biały hetman na białym polu, czarny hetman na czarnym polu, król zajmuje ostatnie wolne pole w dolnym rzędzie, obok hetmana. figury ciężkieFigury ciężkie- hetmany i wieże nazywa się figurami lekkieFigury lekkie- gońce i skoczki nazywa się figurami pólWskazywanie pól- z każdym polem szachownicy utożsamia się w jednoznaczny sposób parę złożoną z litery oraz cyfry. Linie pionowe, nazywane kolumnami, opisuje się kolejno – od lewej do prawej strony białych – literami od a do h. Podobnie linie poziome, nazywane rzędami, numeruje się kolejno – od najbliższej białym – cyframi od 1 do 8. W ten sposób można wskazać dowolne pole podając jego literę kolumny oraz cyfrę rzędu. Przykładowo biały król rozpoczyna grę stojąc na polu e1, z kolei czarny skoczek może w pierwszym posunięciu przejść na jedno z pól a6 lub c6. Linie ukośne tworzone przez pola tego samego koloru sąsiadujące narożnikami nazywa się przekątnymi lub diagonalami. Praktykujący szachiści pod nazwą linia rozumieją zwykle rzędy bądź kolumny, przy czym zwykle z kontekstu wynika to, o które z tych pojęć pierwsze posunięcie wykonują białe, następnie gracze wykonują ruchy na przemian. Wykonanie ruchu jest obowiązkowe; nie można z niego zrezygnować, nawet wtedy, gdy ma on prowadzić do strat czy przegranej. Gra toczy się do zamatowania jednego z króli, rezygnacji gracza z dalszej gry lub nastąpił remis, którego reguły opisano niżej. Dodatkowo jeśli gra ograniczona jest kontrolą czasu, to gracz, który przekroczył czas pierwsze posunięcie wykonują białe, następnie gracze wykonują ruchy na przemian. Wykonanie ruchu jest obowiązkowe; nie można z niego zrezygnować, nawet wtedy, gdy ma on prowadzić do strat czy przegranej. Gra toczy się do zamatowania jednego z króli, rezygnacji gracza z dalszej gry lub nastąpił remis, którego reguły opisano niżej. Dodatkowo jeśli gra ograniczona jest kontrolą czasu, to gracz, który przekroczył czas posunięciaZłe posunięcia- jeśli gracz mający wykonać ruch (będący na posunięciu) dotknie swojej bierki, jest zobligowany do wykonania ruchu tą właśnie bierką – pod warunkiem, że taki ruch jest możliwy. Jeśli gracz dotknie bierki przeciwnika, musi ją zbić, o ile jest to możliwe. Jeśli istnieje konieczność poprawienia ustawienia bierek na szachownicy, gracz musi uprzedzić przeciwnika zwyczajowym poprawiam. Jeśli gracz wykonał ruch niezgodny z przepisami, musi cofnąć bierkę na początkowe pole i wykonać nią inny ruch, o ile taki jest możliwy (jeśli nie jest możliwy, może wykonać dowolny ruch inną bierką). Jeśli nieprawidłowy ruch został zauważony w późniejszej fazie gry, partia powinna zostać cofnięta do pozycji sprzed tego posunięciaZłe posunięcia- jeśli gracz mający wykonać ruch (będący na posunięciu) dotknie swojej bierki, jest zobligowany do wykonania ruchu tą właśnie bierką – pod warunkiem, że taki ruch jest możliwy. Jeśli gracz dotknie bierki przeciwnika, musi ją zbić, o ile jest to możliwe. Jeśli istnieje konieczność poprawienia ustawienia bierek na szachownicy, gracz musi uprzedzić przeciwnika zwyczajowym poprawiam. Jeśli gracz wykonał ruch niezgodny z przepisami, musi cofnąć bierkę na początkowe pole i wykonać nią inny ruch, o ile taki jest możliwy (jeśli nie jest możliwy, może wykonać dowolny ruch inną bierką). Jeśli nieprawidłowy ruch został zauważony w późniejszej fazie gry, partia powinna zostać cofnięta do pozycji sprzed tego – figura w szachach. W tradycyjnym początkowym ustawieniu bierek król znajduje się pomiędzy hetmanem i królewskim gońcem, na pierwszej (ósmej) linii. W notacji algebraicznej król białych znajduje się na polu e1, król czarnych na e8. Król jest specyficzną figurą, ponieważ zasadniczym celem przeciwnika jest jego osaczenie. Król może poruszać się o jedno pole w dowolnym kierunku (pionowo, poziomo lub na ukos), nie może jednak wejść na pole atakowane przez bierkę przeciwnika. Jak wszystkie inne bierki, król bije bierkę przeciwnika wchodząc na pole przez nią zajmowane (z zastrzeżeniem, że nie może to pole być atakowane przez inną bierkę przeciwnika). Król może również wykonać specyficzne posunięcie, zwane – najsilniejsza figura w szachach. Hetman nazywany jest również potocznie damą, królową lub królówką. W początkowym ustawieniu każdy z graczy ma jednego hetmana ustawionego obok króla. W notacji algebraicznej hetman białych znajduje się na polu d1, hetman czarnych na d8. Początkujący gracze często mylą początkowe pozycje hetmana i króla, czemu może zapobiec mnemiczna reguła: biała (dama) na białym (polu), czarna na czarnym. Hetman może poruszać się w dowolnym kierunku (poziomo, pionowo oraz na ukos) o dowolną liczbę wolnych pól, jest więc jakby jednocześnie i gońcem i wieżą. Hetman bije bierkę przeciwnika, zajmując jej – figura w szachach. Każdy z graczy rozpoczyna grę z dwiema wieżami, stojącymi w narożnikach szachownicy. Według notacji algebraicznej wieże białych znajdują się na polach a1 i h1, wieże czarnych na a8 i h8. Wieża porusza się po liniach pionowych i poziomych, w dowolnym kierunku, o dowolną liczbę niezajętych pól. Wieża bije bierkę przeciwnika, zajmując jej pole. Uczestniczy również wraz z królem w specyficznym ruchu, zwanym roszadą. Na pustej szachownicy niezależnie od miejsca wieża atakuje zawsze 14 pól. tempoTempo – w terminologii szachowej oznacza pojedyncze posunięcie (w grze praktycznej) bądź określoną pozycję (w problemistyce). Najczęściej używane jest w sformułowaniu "strata tempa", co oznacza wykonanie posunięcia bierką, którą po odpowiedzi przeciwnika należy ponownie wykonać posunięcie, np. w celu uniknięcia jej straty. W problemistyce szachowej "tempo" oznacza pozycję, w której jedna ze stron zostaje zmuszona do wykonania niekorzystnego dla siebie – figura w szachach, często nazywana również w slangu szachowym koniem lub konikiem. Każdy z graczy rozpoczyna grę z dwoma skoczkami, stojącymi pomiędzy wieżą a gońcem. W notacji algebraicznej skoczki białych znajdują się na polach b1 i g1, skoczki czarnych na b8 i g8. Ruch skoczka można opisać jako krok o jedno pole w pionie lub poziomie, a następnie drugi krok na ukos, w kierunku oddalającym go od pola startowego. Niekiedy mówi się, że porusza się on „po literze L”. Przemieszcza się zawsze na pole przeciwnego koloru, pole to jest dodatkowo najbliższym polem o przeciwnym do wyjściowego kolorze, z wyłączeniem z nim sąsiadujących. Figura, tak jak każda inna bierka, bije bierkę przeciwnika zajmując jej pole. Skoczek jest niezwykły w porównaniu z innymi bierkami szachowymi. W przeciwieństwie do innych figur szachowych skoczek może zignorować bierki stojące mu na drodze i przeskakiwać przez nie. Poza tym jest jedyną figurą, która może rozpocząć – figura w szachach. Każdy z graczy rozpoczyna grę z dwoma gońcami. Jeden stoi pomiędzy królewskim skoczkiem i królem a drugi – pomiędzy hetmanem i hetmańskim skoczkiem. W notacji algebraicznej gońce białych znajdują się na polach c1 i f1, gońce czarnych na c8 i f8. Goniec porusza się wyłącznie po przekątnych pól, w dowolnym kierunku, o dowolną liczbę niezajętych pól. Gońce nie mogą przeskakiwać nad innymi bierkami. Goniec bije bierkę przeciwnika, zajmując jej pole. roszadaRoszada składa się z wykonania posunięcia o dwa pola w stronę wieży, a następnie umieszczeniu wieży po drugiej stronie króla na polu z nim sąsiadującym. Roszada jest możliwa wyłącznie wtedy, gdy spełnione są wszystkie poniższe warunki: 1. król jak i wieża biorąca udział w roszadzie nie wykonały jeszcze posunięcia; 2. między królem a wieżą nie ma innych bierek; 3. król nie może być szachowany, nie może przechodzić, ani zakończyć ruchu na polu atakowanym przez bierkę przeciwnika (choć wieża może być tak atakowana, jak również wszystkie pola, przez które przechodzi);szachSzach – sytuacja w partii szachów, w której król jest zagrożony zabiciem w następnym posunięciu. Inaczej mówiąc, szach jest wtedy, gdy król znajdzie się w zasięgu działania (bicia) bierki przeciwnika. Jeśli przeciwnik wykonał ruch, który spowodował taką sytuację, mówi się, że król jest w szachu lub jest szachowany. W szachowej notacji algebraicznej szacha oznacza się znakiem +. Gracz, którego król jest w szachu ma obowiązek wyeliminować groźbę jedną z trzech metod: 1. przesunąć króla na pole nie będące w szachu; 2. zbić bierkę szachującą króla; 3. zasłonić króla przed szachem własną bierką. Króla nigdy nie można pozostawiać w szachu. Niedozwolone jest również wykonanie posunięcia, które doprowadzi do szacha własnego króla. Pozycja, w której król jest w szachu i nie ma żadnego dozwolonego ruchu, aby się przed szachem obronić lub od niego uciec, nazywa się matem i kończy partię wygraną strony matującej. matMat – sytuacja w szachach, w której król jednej ze stron jest szachowany i nie ma żadnego dozwolonego ruchu, aby się przed szachem obronić lub od niego uciec. Mat kończy grę porażką gracza, którego król został zamatowany. Danie przeciwnikowi mata jest celem gry w szachy. Podczas profesjonalnych turniejów zazwyczaj nie dochodzi do faktycznego dania mata, bowiem partie najczęściej kończą się rezygnacją jednego z partiiZapis partii- w zawodach rozgrywanych tempem klasycznym zawodnicy mają obowiązek prowadzenia zapisu każdego posunięcia na specjalnym formularzu, tzw. zapisie partii. Jest on podstawą do rozstrzygania ewentualnych rozbieżności co do wyniku partii, nieprawidłowych posunięć lub przekroczenia kończy się wygraną jednej ze stron, jeśli: 1. król przeciwnika został zamatowany; 2. przeciwnik poddał partię (przy czym musi to być wyraźnie zasygnalizowane, zwykłe podanie ręki czy zatrzymanie zegara nie oznacza w świetle przepisów poddania partii); 3. przeciwnik przekroczył czas na wykonanie określonej liczby ruchów Przy określaniu wyniku partii czasami jest konieczna ocena, czy gracz ma wystarczającą liczbę bierek, by dać mata przeciwnikowi. Za wystarczający materiał do zamatowania króla (stosuje się zasadę najmniej sensownej obrony) uważa się co najmniej: 2. skoczka i gońca; 3. dwa gońce; 4. dwa skoczki 5. wieżę 6. hetmana 7. oraz wszystkie pozycje, z których poprzez prawidłowe posunięcia można dać kończy się remisem, jeśli: 1. na szachownicy powstała pozycja patowa; 2. żadna ze stron nie ma "materiału" wystarczającego do zamatowania króla przeciwnika; 3. powstała pozycja, w której poprzez prawidłowe posunięcia żadna ze stron nie może dać mata (martwa pozycja); 4. gracze uzgodnili remis (propozycję remisu składa gracz na posunięciu; po wykonaniu przez niego ruchu przeciwnik może ją przyjąć lub odrzucić; wykonanie ruchu jest jednoznaczne z odrzuceniem propozycji remisu). Gracz może reklamować remis (domagać się remisu), gdy: 1. wykonano pięćdziesiąt kolejnych ruchów przez obu graczy, w których nie zabito żadnej bierki i nie wykonano żadnego ruchu pionem; 2. na szachownicy po raz trzeci powstała ta sama pozycja, gdy ten sam gracz jest na posunięciu oraz wszystkie bierki mogą wykonać takie same posunięcia; w szczególności gracz może reklamować remis w przypadku wiecznego (plan)Strategia- opracowujemy swój plan gry, gramy według niego i zmieniamy. Możemy mieć plan ataku na króla, hetmana lub dowolnie inny. Zmieniamy go w zależności od gry przeciwnika. Ważne jest to, abyśmy mogli osiągnąć swój cel np. zdobycie hetmana, danie mata itd. Wszystkie debiutowe systemy są oparte na strategii, jednak jest ona też potrzeba także w innych częściach (kombinacja)Kombinacja- forsowny wariant zawierający ofiarę i będący korzystny dla strony, która tę ofiarę wykonuje. Jeżeli uda się osiągnąć wymyśloną pozycję, to kombinacja jest wykonana, a jeżeli osiągnięcie przewidywanej sytuacji jest niemożliwe, to kombinacji nie można wykonać. Wtedy kombinację trzeba dokładniej przygotować lub poczekać na błąd przeciwnika. Kombinacja składa się z trzech elementów: 1. motywu 2. tematu 3. idei (pomysłu) motyw kombinacjiMotyw kombinacji- sztuczność w pozycji. Na przykład kombinacyjnym motywem może być: nie broniona figura, źle stojąca figura, słaba 8 linia, odsłonięta pozycja króla kombinacjiTemat kombinacji- pozycja, którą chcemy osiągnąć, oczywiście opierając się na pozycji wyjściowej (nie można sobie wymyślać jakichś abstrakcyjnych pozycji zupełnie nie związanych z ustawieniem, które ma miejsce na szachownicy)idea kombinacjiIdea kombinacji- sposób gry, w jaki zamierzamy osiągnąć pozycję przez nas wymyśloną, z pozycji która jest na szachownicy. Ideą (pomysłem) może być: związanie, podwójne uderzenie, atak z odsłony, odciągnięcie, zaciągnięcie, blokada itp., atakże jakieś połączenie tych jedna z najczęstszych form ataku. Liniowa figura (hetman, wieża, goniec) napada na piona lub figurę, która nie może odejść spod uderzenia, ponieważ przy tym odsłania się bardziej cenna figura (np. wieża, hetman lub król). Wtedy związana figura musi pozostać na miejscu i w dalszym ciągu narażona będzie na atak figur lub pionów. Związanie składa się z następujących elementów: 1. figura (pole) powodująca związanie 2. figura (pion) związana 3. figura wiążąca 4. figura (pion) atakująca- wykorzystująca związaniepodwójne uderzeniePodwójne uderzenie- jeśli figura jednocześnie atakuje dwie niebronione figury (mogą to byćtakże dwa niebronione ważne pola lub figura i pole), to na ogół jedna z nich ginie, jeżeli żadna z nich nie może odejść z szachem lub wykonać kontruderzenia. Podwójne uderzenia wykonują dowolne figury, ale najczęściej robi je hetman ilub skoczek, przy czym skoczek może jednocześnie zaatakować trzy lub więcej figur. Podwójne uderzenie w wykonaniu piona lub skoczka nazywamy "widłami".atak z odsłonyAtak z odsłony- jeżeli linię działania jakiejś figury przesłania figura tego samego koloru i może ona odskoczyć, to możliwy jest atak odsłoniętej figury- atak z odsłony. Częstym przypadkiem takiego ataku jest szach z odsłony. Jest on bardzo niebezpieczny, ponieważ odchodząca figura może przy okazji zaatakować jakieś ieprzyjacielskie figury (lub ważne pola) lub nawet zbić je. Jeżeli przy szachu z odsłony odchodząca figura ruszy się, wtedy jest partiiZakończenie partii- partia może się zakończyć: wygraną, remisem lub jakości (jakość)Strata jakości (jakość)- wymiana wieży na gońca lub skoczka nazywana jest stratą jakości lub potocznie jakością (w niektórych rejonach Polski można spotkać się z określeniem kwalitas).centrumCentrum- cztery pola w środku szachownicy. Gracze walczą o centrum, ponieważ tam figury mają największe możliwości. W końcówkach często ustawia się własnego króla w zadanie polegające na daniu mata w 2 ruchachtrzychodówkaTrzychodówka- zadanie polegające na daniu mata w 3 ruchachczterochodówkaCzterochodówka- zadanie polegające na daniu mata w 4 ruchachpięciochodówkaPięciochodówka- zadanie polegające na daniu mata w 5 ruchachchodówkaChodówka- zadanie polegające na daniu mata w określonej ilości ruchów, np. dwuchodówka - w dwóch ruchachdebiut otwartyDebiut otwarty- debiut (początek partii) zaczynający się posunięciami e4 półotwartyDebiut półotwarty- debiut (początek partii) zaczynający się posunięciem e4 i innym od e5 ruchem zamkniętyDebiut zamknięty- debiut (początek partii) zaczynający się innym od e4 pierwszym ruchem angielskaPartia angielska- debiut (początek partii) zaczynający się od ruchu c4. Zalicza się do grupy debiutów zamkniętych. Kod tego debiutu to od A10 do caro- kannObrona caro- kann- debiut (początek partii) zaczynający się posunięciami e4 c6. Zalicza się do grupy debiutów półotwartych. Kody tego debiutu to: od B10 do francuskaObrona francuska- debiut (początek partii) zaczynający się posunięciami e4 e6. Zalicza się do grupy debiutów półotwartych. Kody tego debiutu to od C00 do początek partii szachów. Debiuty dzielimy na trzy grupy: otwarte, półotwarte i zamknięte. Wiele bebiutów było analizowanych przez arcymistrzów, więc wiemy jakie są dobre kontynłacje. Często nazwa debiutu pochodzi od imienia arcymistrza analizującego dany debiut lub pierwszego, który to włoskaPartia włoska- debiut otwarty zaczynający się posunięciami: 1. e4 e5 2. Sf3 Sc6 3. Gc4 Gc5 Mamy ogólnie do wyboru trzy podstawowe kontynuacje: Sc3, d3 i uważane przez arcymistrzów za najlepsze c3. Gramy c3, aby potem zaatakować centrum ruchem szkockiGambit szkocki- debiut otwarty zaczynający się posunięciami: 1. e4 e5 2. Sf3 Sf6 3. d4 ...gambit hetmańskiGambit hetmański- debiut zamknięty zaczynający się posunięciami: 1. d4 d5 2. c4 ... U czarnych wyróżnia się 2 główne odpowiedzi: przyjęty (d6) i nieprzyjęty (d:c4). Jeżeli czarne zbiją piona, to białe grają e4. Dzięki temu zdobywają przewage w centrum i piona c4. Czarne nie mogą go obronić. Grając Gf6 białe grają e5. Czarne tracą tempo uciekając gońcem i piona c4. ZugzwangZugzwang(czyt. cukowang)- pozycja, w której każde posunięcie strony wykonującej ruch prowadzi do pogorszenia pozycji, strat materialnych lub nawet mata.

szach mat w 2 ruchach